Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde başlayan ve sıklıkla yetişkinlikte de devam eden nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB, bireyin dikkatini sürdürememe, dürtü kontrolü zayıflığı ve hiperaktif davranışlarla kendini gösterir. Bu durum, kişinin akademik, sosyal ve profesyonel yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak, doğru teşhis ve tedavi ile DEHB’nin etkileri yönetilebilir.
Bu yazıda DEHB’nin belirtilerini, nedenlerini, türlerini ve tedavi yaklaşımlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
DEHB Nedir?
DEHB, beynin dikkat, odaklanma ve dürtü kontrolüyle ilgili bölgelerinde işlevsel farklılıklarla ilişkilidir. Bu bozukluk, yalnızca dikkatsizlik ya da hiperaktivite anlamına gelmez; DEHB, bireyin günlük yaşamında organizasyon becerileri, zaman yönetimi ve duygusal düzenleme gibi pek çok alanda zorluklar yaşamasına neden olabilir.
DEHB, her bireyde farklı şekillerde kendini gösterebilir ve genellikle üç ana tür altında sınıflandırılır:
- Dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip: Dikkat ve odaklanma ile ilgili zorluklar ön plandadır.
- Hiperaktivite ve dürtüselliğin baskın olduğu tip: Hızlı karar alma, sabırsızlık ve aşırı hareketlilik dikkat çeker.
- Kombine tip: Hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtileri bir arada görülür.
DEHB’nin Belirtileri
DEHB belirtileri, yaşa ve bireyin yaşam koşullarına bağlı olarak farklılık gösterebilir. Ancak, genel olarak şu belirtiler yaygındır:
Dikkat Eksikliği Belirtileri:
- Detaylara dikkat edememe ve sık sık hata yapma.
- Görev veya aktiviteler sırasında dikkatini sürdürmekte zorlanma.
- Konuşmalara veya görevlere dalıp gitme, odak kaybı.
- İşleri veya eşyaları unutma (örneğin, kalem, anahtar, kitap).
- Talimatları takip edememe ve görevleri tamamlamakta zorluk çekme.
- Günlük işlerde organizasyon eksikliği.
- Sürekli unutkanlık.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri:
- Sürekli hareket halinde olma (örneğin, ellerin veya ayakların kıpırdaması).
- Oturduğu yerde sabit duramama, sürekli ayağa kalkma ihtiyacı.
- Sessiz aktivitelerde zorlanma.
- Çok konuşma ve başkalarının sözünü kesme.
- Sırasını bekleyememe.
- Dürtüsel karar verme ve sonuçlarını düşünmeden hareket etme.
Bu belirtiler, bireyin sosyal ilişkilerinde, eğitim hayatında ve günlük aktivitelerinde zorluklar yaşamasına neden olabilir.
DEHB’nin Nedenleri
DEHB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmese de, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun rol oynadığı düşünülmektedir.
Genetik Faktörler:
DEHB, genetik yatkınlığı yüksek bir bozukluktur. Aile geçmişinde DEHB veya diğer nörogelişimsel bozukluklar olan bireylerde görülme olasılığı daha yüksektir.
Beyin Yapısı ve İşlevi:
Beynin dikkat, planlama ve dürtü kontrolü ile ilgili bölgelerinde farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Dopamin gibi nörotransmitterlerin işlevindeki dengesizlikler de DEHB ile ilişkilidir.
Çevresel Faktörler:
Gebelikte sigara veya alkol kullanımı, erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve çocukluk döneminde maruz kalınan toksinler (örneğin kurşun) DEHB riskini artırabilir.
DEHB Tanısı Nasıl Konulur?
DEHB tanısı, genellikle bir psikolog, psikiyatrist veya çocuk gelişim uzmanı tarafından kapsamlı bir değerlendirme ile konulur. Bu değerlendirme şu adımları içerir:
- Detaylı Öykü: Bireyin geçmişi, davranışları ve belirtileri hakkında bilgi alınır.
- Gözlem: Çocuğun veya yetişkinin dikkat ve hiperaktivite düzeyi incelenir.
- Ölçek ve Testler: DEHB belirtilerini değerlendirmek için yapılandırılmış ölçekler ve testler kullanılır.
- Çevresel Geri Bildirim: Aile, öğretmen veya iş arkadaşlarından bireyin davranışları hakkında bilgi alınabilir.
DEHB’nin belirtilerinin diğer ruhsal sağlık bozukluklarından ayırt edilmesi önemlidir. Bu nedenle uzman değerlendirmesi şarttır.
DEHB Tedavi Yöntemleri
DEHB, bireye özel bir tedavi planı ile etkili bir şekilde yönetilebilir. İşte yaygın tedavi yöntemleri:
1. İlaç Tedavisi:
DEHB tedavisinde sıkça kullanılan ilaçlar, dikkat ve dürtü kontrolünü artırarak belirtileri hafifletir. En yaygın kullanılan ilaçlar şunlardır:
- Stimülanlar: Metilfenidat ve amfetamin gibi ilaçlar.
- Non-stimülanlar: Atomoksetin ve guanfacin gibi ilaçlar.
2. Psikoterapi:
Psikoterapi, DEHB belirtilerini yönetmek için etkili bir yöntemdir:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeye yardımcı olur.
- Ebeveyn Eğitimi: Ailelere DEHB olan çocukları destekleme konusunda rehberlik sağlar.
- Organizasyon ve Zaman Yönetimi Terapisi: Günlük yaşam becerilerini geliştirmeye odaklanır.
3. Eğitim ve Destek:
DEHB olan bireylerin ve ailelerinin bu durum hakkında bilgi sahibi olması, belirtilerin yönetiminde önemli bir adımdır.
4. Alternatif Yöntemler:
Yoga, meditasyon ve sağlıklı beslenme gibi yaşam tarzı değişiklikleri, stres yönetimi ve odaklanma becerilerini artırabilir.
DEHB ile Yaşam
DEHB, bireyin hayatını zorlaştırabilir, ancak bu durumla başa çıkmak mümkündür. İşte DEHB olan bireyler için bazı ipuçları:
- Rutin Oluşturun: Günlük bir program oluşturmak ve bu programa bağlı kalmak, organize olmayı kolaylaştırabilir.
- Kısa Hedefler Belirleyin: Büyük görevleri küçük adımlara bölerek tamamlamak, motivasyonu artırabilir.
- Pozitif İletişim Kurun: Kendinizi ifade ederken olumlu bir dil kullanmaya özen gösterin.
- Destek Alın: Aile, arkadaşlar veya destek gruplarından yardım istemekten çekinmeyin.
- Kendinizi Ödüllendirin: Başarılarınızı kutlayarak motivasyonunuzu yüksek tutun.
Sonuç
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin yaşamında çeşitli zorluklar yaratabilir. Ancak, erken teşhis, etkili tedavi ve doğru destekle DEHB’nin etkileri yönetilebilir ve bireylerin potansiyellerine ulaşmaları sağlanabilir. Bu süreçte, hem bireyin hem de çevresindekilerin sabır ve anlayış göstermesi büyük önem taşır.
Doğru Uzmanı Bulmak
Deneyimli bir uzmandan destek almak, iyi olma sürecinin en önemli adımıdır. Türkiye’nin 81 ilinde uzman psikologlara ulaşmak için ;
Türkiye’nin En Büyük Psikolog Rehberi
Size en yakın psikologları bulun
Kaynakça
- Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Press.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
- National Institute of Mental Health. (2021). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov